.
“Bitch don’t move without carats nigga!” Veel popsongs worden niet meer gezongen. De nieuwe hitdeun is opgedreunde poëzie van de straat. Rap is het bewijs dat de westerse muziek in ritmisch opzicht nog steeds niet is uitontwikkeld.
Je kunt zeggen dat de Europese en Noord-Amerikaanse popmuziek steeds Afrikaanser gaat klinken. De melodie en de stijve harmonieleer van Europa leggen het in toenemende mate af tegen het ritme van Afrika, een ontwikkeling die een eeuw of misschien wel langer geleden al begon. Het drumstel is immers rechtstreeks te herleiden tot Afrikaanse percussie-instrumenten en raakte in de eerste helft van de twintigste eeuw ingeburgerd in de jazz en populaire muziek.
Vanaf het moment dat later in de twintigste eeuw het drumstel werd ingeblikt in de vorm van de eerste drumcomputers en de hierop volgende digitale grooveboxen, werden popdeuntjes nog ritmischer, getuige ook stromingen als de funk met roerganger James Brown en veel discohits. Dat werd nog eens extra versterkt door de toenemende dominantie van de basgitaar en de digitale bass, maar ook door bijvoorbeeld het ritmische gehannes met draaitafels. Met rap als ritmische zang is er nog een ritmisch schepje bovenop de popmuziek gedaan.
Als je sommige raptures met je ogen dicht beluistert en je bezit over een beetje verbeeldingskracht, kun je je zelfs wanen te midden van muziekmakers in een Afrikaanse stam, zeker als er sprake is van een kale ritmische deken waarop een ietwat monotone rap is gelegd. Hiermee ligt de rap eigenlijk nog steeds heel dichtbij zijn oorsprong; de zogenaamde griots, opzwepende Afrikaanse vertellers die van stam naar stam trokken en op ritmische wijze hun verhalen declameerden.
Maaa rap blijft niet beperkt tot muziekstromingen als hiphop, maar is heden ten dage ook alom tegenwoordig in de metal en andere rockstromingen. Het zegt iets over de dominantie van de rap, maar wil niet zeggen dat ritmisch zingen een compleet nieuw fenomeen is. Wat te denken van de clapping songs uit de Afro-Amerikaanse cultuur of in de gospelmuziek. Of de talking songs in de bluesmuziek? Van recenter datum zijn de opgezegde liedjes uit de Jamaicaanse reggae en de soulraps, vertellende liedjes van zwarte muzikanten als Millie Jackson, Joe Tex, Isaac Hayes en James Brown. Binnen de jazz kennen we het fenomeen van de scatt, groot geworden door Louis Armstrong en Ella Fitzgerald.
Ook de rap zelf waart al lang rond in de westerse wereld. Songwriter aller songwriters Bob Dylan keek met Bill Flanagan voor het boek Written In My Soul (1987) terug op zijn begintijd in het New York, de eerste helft van de zestiger jaren van de vorige eeuw. Dylan vertelt: “Zwarte jongens uit het zuiden lazen in het park gedichten voor. Nu worden ze rappers genoemd. De beste was een knaap die Big Brown heette, die lange gedichten schreef. Er was er één van een kwartier. Het waren lange, opgerekte verhalen over slechte mensen, over politici, meestal, en verder over alles wat je maar kunt bedenken. Big Brown kwam uit Texas, geloof ik, en hij zat vaak in de gevangenis. Zijn poëzie heb ik altijd de beste gevonden die ik ooit hoorde voordragen.”
De lyrics van de traditionele poprocksong doen, gezet naast rapsongs, ineens zoetsappig aan. In tachtig procent van de vroegere pophits voerden woorden als love en baby de boventoon. Zo niet in de gerapte hiphop. Daar is de benadering veel directer. Er kunnen woorden als hoes (hoeren), bitch en dick.
Expliciete hiphopsongs draaien door de bank genomen niet om liefde maar om de daad die erop volgt, hoezeer de blanke en zwarte beeldspraken, als je er goed naar luistert, wellicht onderling ook uitwisselbaar zijn. Vrijwel geen hiphopplaat belandde lange tijd in de VS dan ook de in platenwinkel zonder de sticker met de waarschuwende sticker Parental Advisory, Explicit Content.
De rolverdeling binnen de old school hiphop is, als je het grootste deel van de teksten in beschouwing neemt, zo klaar als een klontje. Mannelijke rappers nodigen de vrouwen in klare taal uit hun benen te spreiden. Of zoals rapper Ali het opdreunt in “Let Me In Now”: “Your best bet’s to deep throat me as fast as you can. I’m like, let me in now, there it go. I love it when you make your knees touch your elbow, boom, boom.” Vrouwelijke rappers dienen de kerels op hun beurt van repliek en willen eerst wel eens even weten welke tegenprestatie er geleverd gaat worden. Foxy Brown rapt in So Hot: “Fuck who? Bitch don’t move without carats, nigga. And that’s my motto. Fuck me today, buy a house tomorrow and I don’t feel sorrow, mmm.”
Rap bedient zich van de taal van straat, het streetslang van zwarte wijken als The Bronx in New York, min of meer de bakermat van de populaire hedendaagse rap. Dialect, slang, vakjargon; het is onlosmakelijk met hiphop verbonden. Ook Nederlandse rappers schromen niet in hun teksten dialect en straattaal van hun eigen wijk, dorp, stad of regio te gebruiken. Verder tref je in de hiphop, meer nog dan in de reguliere popmuziek, woorden aan van slechts één lettergreep. Dit biedt het voordeel dat rappers het met het natuurlijke metrum minder nauw hoeven te nemen. Dat doen ze trouwens vaak ook niet met woorden die uit meer lettergrepen bestaan; zulke woorden worden rijmend gemaakt door gewoon de klemtoon te verleggen naar een andere lettergreep. Nee, klemtoon en metrum stemmen vaak niet overeen. Spitsvondig is de rapmuziek daarentegen wel met woordspelingen; niet zelden is een hele tekst eraan opgehangen.
Er mag dan binnen de rap sprake zijn van het gebruik van veel korte en krachtige woorden, het wil niet zeggen dat een raptekst als geheel ook kort en bondig is. Rapteksten zijn zelfs meestal langer dan de tekst van een gemiddelde popsong. Je bent er niet met drie coupletjes, waarvan één een herhaling van het eerste is, een refreintje en desnoods een bruggetje.
Uit onderzoek is trouwens gebleken dat schrijvers van hiphopteksten veel meer unieke ofwel verschillende woorden gebruiken dan traditonele popschrijvers. Het onderzoek is uitgevoerd door Musixmatch, een bedrijf dat in Bologna een databank van songteksten beheerd. Het bureau voerde een onderzoek uit naar de de 93 muziekmakers op Wikipedia’s bestsellerlijst, allemaal muzikanten die tientallen miljoenen platen verkochten. Eminem gebruikte in zijn songs 8818 unieke woorden en voert de lijst aan. Afgezien van Bob Dylan (vijfde met 4883 woorden) bestaat de top 5 verder alleen uit rappers; naast Eminem nog Jay Z, Tupac Shakur en Kanye West. Pascal Def P Griffioen van Osdorp Posse zegt in het boek Klare Taal: “Waar een zanger een hele cd nodig heeft, doet een rapper het in één minuut: veel meer tekst, veel meer inhoud. Het is niet zo dat het refreintje zes keer herhaald wordt en je aan het eind van het nummer maar vier zinnen hebt gehoord.”
Populair in de rapscene is dissing. Dat wil zeggen dat rappers elkaar verbaal te lijf gaan in battles, waarbij ze elkaar disrespect betonen; doel is dat de ene rapper de andere rapper verslaat. Het past bij hiphop; vaak wordt uitdrukking gegeven aan, al dan niet ingehouden, woede. Ja, veel rappers botvieren hun boosheid over van alles en nog wat volop in hun songs. Het recht om woedend te zijn kun je de zwarte bevolking natuurlijk moeilijk ontzeggen. Per slot van rekening pikten de blanken in de westerse wereld halverwege de vorige eeuw hen hún muziek af. Zwarte jazz- en bluesmuzikanten bereidden immers in hoge mate de weg voor de rock & roll. Ja, de blanke platenbusiness kaapte de zwarte muzikanten de muziek voor hun neus weg.
Zo kon het gebeuren dat in de westerse popmuziek de blanken bijna een halve eeuw domineerden. Een select gezelschap aan zwarte uitschieters daargelaten, zoals James Brown, Jimi Hendrix, Aretha Franklin, Michael Jackson, Prince en nog een stel anderen, oogstten blanke popmuzikanten met in aanleg zwarte muziek veel roem en veel geld. Zwarte muzikanten hadden het nakijken, sommige muzikale pioniers vervielen tot de bedelstaf en kwamen vervelend aan hun einde.
Nu lijken de rollen omgedraaid. Zwarte muzikanten omarmden het blanke scheldwoord nigga als geuzennaam en doen er hun voordeel mee, zodat velen van hen tegenwoordig kunnen baden in een ongekende weelde. Zwarte muzikanten kregen hun muziek terug en gebruiken vaak gesampelde hooklines van zwarte maar ook veelal blanke popsuccessen uit de afgelopen decennia popmuziek. Het huidige succes van de zwarte muziek, de rap voorop, laat dus eigenlijk maar één conclusie: eindelijk gerechtigheid.
Rap in kort bestek
Het woord rap kende verschillende betekenissen. Letterlijk betekent “to rap” slaan en kloppen. In de jaren-1910 was een rapper in de USA een informant van de politie. Vanaf de jaren-1950 maakt de term rap opgang als synoniem voor ritmisch spreken, zoals het reclameren van zwarte dominees, politici en sommige deejays op de radio. In de tweede helft van de jaren-1980 raakten de begrippen rap en rapper helemaal ingeburgerd in hun huidige muzikale betekenis.
Een paar belangwekkende rapdata:
1975: Funkvader George Clinton | Funkvader George Clinton rapt op menig song. In de Bronx borrelt ondertussen iets. DJ Kool Herc (in 1967 als jongen vanuit Jamaica naar New York gekomen) maakt (sinds 1973) ritmes door met vinylplaten op de draaitafel te scratchen. Hij is een graag geziene gastheer tijdens zogenaamde blockparty’s die in de jaren nadien op straat worden gehouden; tegenwoordig wordt hij beschouwd als één van de godfathers van de hiphop.
1976: Scratchen met 12-inch vinyl | De 12-inch plaat beleeft zijn introductie, een vinyl single op elpee formaat. Dus met diepe groeven om scratches en breakbeats te kunnen maken. Grandmaster Flash maakt er als eerste op grotere schaal naam mee.
1979: Grote raphit in de charts | De eerste grote wereldwijde raphit, Rappers Delight van Sugarhill Gang. Het succes leidt tot de oprichting van verschillende onafhankelijke raplabels. In hetzelfde jaar verscheen ook de eerste rapsong op plaat (The Fatback Band).
1981: Rockerige raphits | Blanke popmuzikanten omarmen de rap. Blondie heeft een grote hit met Rapture. The Clash scoort met The Magnificent Seven.
1982: Grandmaster Bambaata | Twee belangwekkende plaatverschijningen markeren de doorbraak van rap en hiphop. Don’t stop…Planet Rock van Afrika Bambaata en The Message van Grandmaster Flash, die sociale wantoestanden aan de kaak stelt.
1984: Run DMC | Debuutplaat van raprock pioniers Run DMC verschijnt. De Roland-808 drumcomputer wordt door hun toedoen een standaard in de hiphop scene.
1985: LL Cool J wordt wereldster | Rapper LL Cool J wordt een wereldster. Aanjager van de rap en hiphop is Def Jam, het nieuwe platenlabel dat LL Cool J, Run DMC en anderen onder contract heeft. The Show van Doug E. Fresh is de eerste human beatbox raphit.
1986: Rockrap | Verdere kruisbestuiving tussen rap en rock door Run DMC en Aerosmith met hun wereldhit Walk This Way. Ook de blanke rockband Beastie Boys maken een mengvorm op hun album Licenced To Ill.
1987: Public Enemy | Hiphop album Yo! Bum Rush The Sho van Public Enemy is baanbrekend.
1988: Expliciete teksten | Ice-T komt met Power, vol teksten over geweld, sadisme en racisme. N.W.A. breekt door met het expliciete album Straight Outta Compton.
1991: Politieker karakter | Rap en hiphop verpolitieken met de Back to Africa-beweging en islamitische uitingen, maar ook met rappers die zich afzetten tegen de modegeilheid van hun mede-rappers. De La Soul is één van de beroemdste vertolkers.
1994: Rap in nu-metal | Na de eerdere crossover tussen blanke rock en zwarte rap, doet de rapmetal ofwel nu-rock van zich spreken met bands als Korn, Limp Bizkit en Deftones.
2001: Rap en hiphop ingeburgerd | Hiphop groeide langzaam maar zeker door tot de commercieel meest succesvolle muziekstroming van onze tijd. Met acts van Eminem tot Drake, van Jay-Z tot Ice Cube, van The Notorious B.I.G. tot Dr. Dre en van Nas tot Kanye West. Rap werd een integraal onderdeel van de popmuziek; Sting, Lenny Kravitz, Madonna en tientallen andere gesettelde muziekmakers hebben raps op hun repertoire.
Over Bob Dylan: Dylans eeuw
Dit verhaal verscheen oorspronkelijk in muzikanten magazine Music Maker, 2001. De bijgaande foto nam ik lang geleden bij een rap- en bandjesfestival in Het Paard in Den Haag.