Groslijst Eetwoord van het Jaar 2023
Hieronder vind je de groslijst voor de verkiezing Eetwoord van het Jaar 2023. De groslijst is bijgewerkt tot 15 november 2023 en zal nog verder worden aangevuld. Jouw nominaties kun je nog tot 12 december aanstaande e-mailen naar info@ubelzuiderveld.nl.
Het genomineerde eetwoord of begrip wordt na weging opgenomen in deze groslijst. Tussentijds wordt de voorlopige groslijst bijgewerkt. Als je een eetwoord nomineert, dan wel graag het woordoord vermelden: het medium of de aangelegenheid waar je het eetwoord aantrof of hoorde. De naam van externe nominateurs wordt vermeld bij woorden op de groslijst.
Het genomineerde eetwoord hoeft niet persé vaak gebruikt te zijn, maar wel raak, grappig en spitsvondig. Bovenal moet het woord bij voorkeur enigszins uitdrukking geven aan de etenstijdgeest van 2023. Een pré is daarbij als het gaat om een nieuw woord of nieuw samengesteld begrip dat het bijna afgelopen jaar opgang maakte. Sinds 2022 krijgt op veler verzoek daarnaast een triviaal eetwoord een eervolle vermelding. Vorig jaar was dit frikantie ofwel een trip naar een vakantieoord waar de Nederlandse frikandel verkrijgbaar is.
● Groslijst Eetwoord van het Jaar 2023
Balkongroenten – Zowel geschreven als twee aparte woorden als ook aan elkaar, debuteert ‘balkongroenten’ in 2023 in verschillende media. Al langer circuleren tipsverhalen voor de hyperlokale kweek van fruit en groenten bij flatwoningen en appartementen. Balkongroenten passen in deze zin in de internationale trend van urban farming, stedelijke kweek. Woordoord: Loethe Olthuis schrijft ‘balkongroenten’ als een ongedeeld woord in de Volkskrant-rubriek Beter Leven, voorjaar 2023.
Benefietcouscous – Actie ten behoeve van de slachtoffers van de aardbeving in Marokko. Tegen betaling konden consumenten in de Amsterdamse buurt De Pijp Marokkaanse gerechten afhalen. De opbrengst de benefietcouscous was bestemd voor hulp aan de getroffen bevolking van Marokko. De inzameling was een initiatief van kookboekschrijfster Merijn Tol en haar vriendin Mina Abouzahra. Woordoord: artikel in dagblad Het Parool, september 2023.
Brekkie – Eigentijds grotestadsdialect als synoniem cq verkleinwoord voor breakfast ofwel ontbijt. Vaak wordt het gebruikt voor verpakte kant-en-klare ontbijtproducten. Met name in Utrecht en Vlaardingen circuleert het woord al enige tijd. Zo kent Vlaardingen sinds 2021 ontbijtmerk Heppie Brekkie. In het Engels figureert ‘brekkie’ al enkele jaren. Het staat zelfs op verpakkingen van bijvoorbeeld granola-producten. Voedingsconcern Heinz introduceerde een lijn onder het merklabel Brekkie. Woordoord: De Volkskrant kwalificeert in zijn taalrubriek Je mag ook niks meer zeggen tegenwoordig! het woord brekkie als ‘napraterij’, maart 2023.
Crompouce – Croissant met de geglazuurde roze kroon en de roomvulling van een tompouce. Onder de naam crompouce wordt deze crossover in najaar 2023 dankzij TikTok een verkoopsucces bij de vestigingen van bakkersformule Van Maanen, maar ook andere bakkerszaken. Op TikTok zijn video’s populair waarop jongeren tonen hoe ze een crompouce soldaat maken. Dankzij een Utrechts bakkerswinkeltje figureerde de crompouce als zoete treat voor Koningsdag eerder kortstondig in de jaren 2019-2020. Onder de naam “roze flap” bestaat in Zeeland een soortgelijk product, dat echter meer doet denken aan een kruising tussen de tompouce en een driehoekige appelflap. Woordoord: vrijwel alle online media besteedden eind oktober aandacht aan de plots oprispende crompouce.
Deugvoer – Uit overwegingen die een relatie hebben met klimaatverandering, milieubelasting en soms ook levensstijl, nemen mensen elkaar toenemend de maat over hun consumptiepatroon. In dit verband is eten dat door de beugel der maatschappijkritiek kan – voorkeur: plantaardige voeding – wel ironisch omschreven als “deugvoer”. Woordoord: Hans Steenbergen van platform Food Inspiration gebruikt het twee keer in een commentaar in mei en augustus 2023. In 2022 valt “deugvoer” in cynische betekenis reeds op weblog Geenstijl.
Dönerinflatie – Omdat veel eten en drinken in de jaren 2022-2023 bovengemiddelde prijsstijgingen onderging, zouden ook woorden als boterinflatie, kaasinflatie en broodinflatie in de lijst opgenomen kunnen worden. Met name ‘dönerinflatie’ werd dankzij de Duitse dönerbranche echter een begrip op zich. Nederlandse media berichtten over de forse prijsverhogingen in de dönerzaken bij onze oosterburen. Hoewel ook in Nederland het broodje döner duurder werd, waren de prijsstijgingen gematigder dan in Duitsland. Wooroord: NRC Handelsblad, januari 2023, artikel over forse prijsverhogingen in de Duitse dönerzaken.
Frietpatat – Eigentijds combinatiewoord van friet en patat. Voordat de geesten zich vanaf de jaren 1930 langzaam maar zeker scheidden in ‘frietland’ (onder de grote rivieren) en ‘patatland’ (daarboven) spraken Nederlanders van patates frites. Frietpatat is gemunt door snack-influencer Eke Bosman alias Snackspert en gepopulariseerd mede dankzij diens columns in dagblad Het Parool. Bosman rekent hiermee af met de voortdurend oprispende discussie Zeg je friet of patat? Woordoord: citaat uit een interview met Bosman in het Algemeen Dagblad in januari 2023: “Zelf noemt hij de gesneden en gefrituurde aardappelstaafjes frietpatat. ‘Het is mijn eigen combinatiewoord. Officieel is het patates frites, dus het is beide. Er zijn volgers die het overnemen.’”
Frikpic – De dickpic stond in 2022 royaal in de belangstelling. In de weken voorafgaand aan Nationale Frikandellendag op zaterdag 4 februari bracht dit platform Frituurwereld op het idee om lezers om foto’s te vragen van hun frikandelcreaties. Frikandelfoto’s dus ofwel frikpics. Zowel professionals als hobbykoks werden opgeroepen frikpics te maken van hun eigen en/of favoriete frikandelgerechten. Het vakplatform ontving vele tientallen inzendingen. Woordoord: persbericht Frituurwereld, januari 2023. Naar aanleiding van het persbericht met de oproep van Frituurwereld, schreven onder meer magazine Linda, Algemeen Dagblad en Metro over de frikpic.
Froeber – Samentrekking van de woorden frituur en sloeber. Auteur Jonathan van het Reve nam het in de mond in het satirische programma De Avondshow van Arjen Lubach. In het algemeen vervult hij onder eigen naam de rol van een politiek volstrekt incorrect personage. Het mag dan ook geen verwondering wekken dat het woord ‘froebers’ ofwel ‘frituursloebers’ zijn personage is toegedicht. Het is Van het Reve’s duiding van het zogenaamde precariaat. Woordoord: De Avondshow van Arjen Lubach, VPRO-televisie, maart 2023.
Havermelkelitie – Havermelkelite beleefde de eerste maanden van 2023 zijn doorbraak dankzij gebruik in onder meer NRC, De Volkskrant, Het Parool en het Dagblad van het Noorden. Het verwijst naar de avant-garde die dierlijke zuivel inruilt voor plantenmelk. Het woordenboek van populair taalgebruik van Ensie omschrijft: “Groep hoogopgeleide mannen en vrouwen die in de stad wonen en werken (neo-yuppen) die zorgen dat ze erg goed geïnformeerd zijn (bijvoorbeeld via podcasts), die verantwoord (biologisch) eten en drinken (koffie met havermelk), die graag yoga beoefenen en verder erg creatief zijn…” Woordoord: Royaal gebruikt in het eerste half jaar van 2023. Het Vlaamse dagblad De Standaard bezigde het woord reeds in 2019. Op Instagram bestaat het account @havermelkelite.
Knuffelmayonaise – Soms hebben merknamen de potentie uit te groeien tot een soortnaam. Vooraf is dit moeilijk te voorzien. Voorbeelden uit de foodsector zijn Maggi en Airfryer. Het woord ‘knuffelmayonaise’ komt uit de koker van Harry Waterloo en zijn frietfamilie, die in Groningen en omstreken al decennia bekend staat door Vlaamse frietkramen onder de naam De Belg. Knuffelmayonaise is echte mayonaise, die verrijkt is met de liefdeskruiden die De Belg eerder introduceerde. Woordoord: Dagblad van het Noorden, januari 2023. Het dagblad schrijft en passant over het bijbehorende frietlied Met liefdeskruiden en knuffelmayonaise?
Lughurt – Mogelijk gepatenteerde soortnaam, ontsproten aan de marketeers van het Italiaanse voedingsconcern Lu-ve. Lu-ve hoopt waarschijnlijk vurig op een Maggi-effect, een merknaam die synoniem wordt voor een type product. Lughurt is plantaardige zuivel. Het is yoghurt op basis van lupinebonen: lu(g)hurt dus. Overigens is ook de naam van het bedrijf een soortgelijke afkorting: Lu(pine) Ve(gan). Lughurt moeten we niet verwarren met de voornaam van een vader in golfkleding langs het hockeyveld. Woordoord: bespreking van lughurt in de rubriek Het nieuwe eten in De Volkskrant, 23 april 2023. Lughurt wordt overigens beloond met het rapportcijfer 8,5.
Racethee – Bijnaam van zakjesthee die maar 60 seconden hoeft te trekken in heet water. Het is een vinding van het Britse bedrijf PG Tips. Dat investeerde naar verluidt bijna 60 miljoen euro in de ontwikkeling. Voor het zetten van een goede kop thee, wordt doorgaans een trektijd aanbevolen van drie tot vijf minuten. Uit onderzoek zou blijken dat het geduld van 85 procent van de theedrinkers de één minuut niet overstijgt. Racethee zou dus voor hen een oplossing kunnen zijn. Woordoord: Foodlog.nl besteedt in september 2023 aandacht aan de nieuwe fast tea in een artikel met als kop Racethee voor ongeduldige drinkers.
Saladebarideologie – Eetwoord dat is vertaald naar gedachtengoed. Het is een mix van min of meer willekeurige ideologieën en (vaak) rechts-extreme opvattingen, die aanzet tot het uiten van extremistisch gedachtengoed online of zelfs tot zogenaamd saladebarterrorisme. Het Amerikaanse National Counterterrorism Center (NCTC) noemt ‘salad bar ideologie’ in een rapport dat in 2023 verscheen. Achtergrond: als bij een saladebar schept de saladebar-ideoloog de ingrediënten op zijn bord die in zijn kraam te pas komen, waardoor een curieuze maar explosieve gedachtenmix ontstaat. Woordoord: Sander Schimmelpenninck noemt ‘saladebarterrorisme’ in een column in De Volkskrant, oktober 2023.
Schaamhapje – In de betekenis: het voelen van schaamte om in gezelschap het laatste koekje, chocolaatje of snackie van een schaaltje te pakken. In sommige kringen figureert ‘schaamhapje’ in deze betekenis reeds langer. Heel algemeen is het gebruik echter niet. Blogster Jeske van Steen schreef najaar 2023: “Toen ik laatst mijn verjaardag vierde, leerde ik dat er een woord bestaat voor dit fenomeen: het schaamhapje. Ik denk dat het betekent dat we ons letterlijk schamen om het laatste hapje te pakken.” Ouder zijn vermeldingen van schaamhapje in een andere betekenis. Zo muntte de Vlaamse blogster Elise Descamps het schaamhapje vijf jaar geleden reeds. Het heeft daar echter de betekenis van guilty pleasure. Descamps schreef destijds over foodsharing: “Kleine kanttekening: dat doe ik het liefst met twee. Want zodra je met meer bent, merk je dat iedereen op de rem gaat staan en de schaamhapjes laat liggen.” Woordoord: Over het schaamhapje: de allerlaatste snack op de schaal op foodblog Favorflav.com, oktober 2023.
Zoutverminderaar – Partij die het zoutgehalte in voedsel omlaag schroeft vanwege het vermeend positieve effect op de gezondheid en de bloeddruk. Het woord valt in een artikel over de Britse schrijver en restaurateur Tim Hayward, die strijd tegen de ‘zoutvermindering’ in voedselproducten. Met name is Hayward verontwaardigd dat onder druk van supermarkt-inkopers het zoutgehalte in bijvoorbeeld bacon sterk is gereduceerd. Hierdoor is bacon volgens hem veranderd in “vreugdeloze plakjes nat varkensvlees”. Het miniseren van zout is langjarig beleid onder druk van de overheid. Het betreft zowel producenten als supermarkten, maar ook de restaurantwereld. Woordoord: artikel Voedselschrijver laaiend op zoutverminderaars op website Foodlog.nl, 29 augustus 2023. In juni 2018 reeds aangetroffen op het blog Eatlivetravel.nl.
Meer eetwoorden: Eetwoord van het Jaar 2022
Bijgaande foto: Shutterstock, Brent Hofacker.