Groslijst Eetwoord van het Jaar 2023
Hieronder vind je de groslijst voor de verkiezing Eetwoord van het Jaar 2023. De groslijst is bijgewerkt tot en met 19 december 2023. Jouw nominaties voor 2024 kun je vanaf 1 januari 2024 weer e-mailen naar info@ubelzuiderveld.nl.
Het genomineerde eetwoord of begrip wordt na weging opgenomen in een groslijst, die tussentijds ook het komende jaar op gezette tijden bijgewerkt en gepubliceerd zal worden. Als je een eetwoord nomineert, dan wel graag het woordoord vermelden: het medium of de aangelegenheid waar je het eetwoord aantrof of hoorde. De naam van externe nominateurs wordt vermeld bij woorden op de groslijst.
Het genomineerde eetwoord hoeft niet persé vaak gebruikt te zijn, maar wel raak, grappig en spitsvondig. Bovenal moet het woord bij voorkeur enigszins uitdrukking geven aan de etenstijdgeest van het jaar. Een pré is daarbij als het gaat om een nieuw woord of nieuw samengesteld begrip dat in het betreffende jaar opgang maakte. Sinds 2022 krijgt op veler verzoek naast het Eetwoord van het Jaar daarnaast een triviaal eetwoord een eervolle vermelding.
● Groslijst Eetwoord van het Jaar 2023
Balkongroenten – Zowel geschreven als twee aparte woorden als ook aan elkaar, debuteert ‘balkongroenten’ in 2023 in verschillende media. Al langer circuleren tipsverhalen voor de hyperlokale kweek van fruit en groenten bij flatwoningen en appartementen. Balkongroenten passen in deze zin in de internationale trend van urban farming, stedelijke kweek. Woordoord: Loethe Olthuis schrijft ‘balkongroenten’ als een ongedeeld woord in de Volkskrant-rubriek Beter Leven, voorjaar 2023.
Benefietcouscous – Actie ten behoeve van de slachtoffers van de aardbeving in Marokko. Tegen betaling konden consumenten in de Amsterdamse buurt De Pijp Marokkaanse gerechten afhalen. De opbrengst de benefietcouscous was bestemd voor hulp aan de getroffen bevolking van Marokko. De inzameling was een initiatief van kookboekschrijfster Merijn Tol en haar vriendin Mina Abouzahra. Woordoord: artikel in dagblad Het Parool, september 2023.
Brekkie – Eigentijds grotestadsdialect als synoniem cq verkleinwoord voor breakfast ofwel ontbijt. Vaak wordt het gebruikt voor verpakte kant-en-klare ontbijtproducten. Met name in Utrecht en Vlaardingen circuleert het woord al enige tijd. Zo kent Vlaardingen sinds 2021 ontbijtmerk Heppie Brekkie. In het Engels figureert ‘brekkie’ al enkele jaren. Het staat zelfs op verpakkingen van bijvoorbeeld granola-producten. Voedingsconcern Heinz introduceerde een lijn onder het merklabel Brekkie. Woordoord: De Volkskrant kwalificeert in zijn taalrubriek Je mag ook niks meer zeggen tegenwoordig! het woord brekkie als ‘napraterij’, maart 2023.
Crompouce – Croissant met de geglazuurde roze kroon en de roomvulling van een tompouce. Onder de naam crompouce wordt deze crossover in najaar 2023 dankzij TikTok een verkoopsucces bij de vestigingen van bakkersformule Van Maanen. Maar ook andere bakkerszaken doen er goede zaken mee en zelfs verschijnt de crompouce in de supermarkt. Op TikTok zijn video’s populair waarop jongeren tonen hoe ze een crompouce soldaat maken. Dankzij een Utrechts bakkerswinkeltje figureerde de crompouce als zoete treat voor Koningsdag eerder kortstondig in de jaren 2019-2020. Onder de naam “roze flap” bestaat in Zeeland een soortgelijk product, dat echter meer doet denken aan een kruising tussen de tompouce en een driebenige appelflap. Woordoord: vrijwel alle online media besteedden eind oktober en nog lang daarna aandacht aan de plots oprispende crompouce. Dagbladcolumniste Sylvia Witteman muntte de Nederlandse spelling “krompoes”. Gezien een verwijzing in de column naar de vagina, heeft krompoes echter in Wittemans column een dubbele betekenis.
Deugvoer – Uit overwegingen die een relatie hebben met klimaatverandering, milieubelasting en soms ook levensstijl, nemen mensen elkaar toenemend de maat over hun consumptiepatroon. In dit verband is eten dat door de beugel der maatschappijkritiek kan – voorkeur: plantaardige voeding – wel ironisch omschreven als “deugvoer”. Woordoord: Hans Steenbergen van platform Food Inspiration gebruikt het twee keer in een commentaar in mei en augustus 2023. In 2022 valt “deugvoer” in cynische betekenis reeds op weblog Geenstijl.
Dönerinflatie – Omdat veel eten en drinken in de jaren 2022-2023 bovengemiddelde prijsstijgingen onderging, zouden ook woorden als boterinflatie, kaasinflatie en broodinflatie in de lijst opgenomen kunnen worden. Met name ‘dönerinflatie’ werd dankzij de Duitse dönerbranche echter een begrip op zich. Nederlandse media berichtten over de forse prijsverhogingen in de dönerzaken bij onze oosterburen. Hoewel ook in Nederland het broodje döner duurder werd, waren de prijsstijgingen gematigder dan in Duitsland. Wooroord: NRC Handelsblad, januari 2023, artikel over forse prijsverhogingen in de Duitse dönerzaken.
Faaindaaining – Nederlandse vertaling van fine dining, een begrip waarmee in met name Engeland en de VS sinds jaar en dag de “betere restaurants” worden aangeduid. Wikipedia omschrijft: “Fine dining dineren is een restaurantervaring die doorgaans verfijnder, unieker en duurder is dan in een gemiddeld restaurant.” In zijn algemeenheid gaat het om restaurants die in gezaghebbende restaurantgidsen staan vermeld, restaurants waar de atmosfeer luxe is en zowel de zwarte als witte brigade op hoog niveau acteren. Woordoord: met lichte ironie bezigt culinair journalist Hiske Versprille de term faaindaaining in een restaurantbespreking in Volkskrant Magazine, oktober 2023.
Foodshaming – Term die in Engelstalige media al enkele jaren wordt gebezigd. In 2023 deed hij voor het eerst ook opgeld in Nederlandstalige publicaties. Maaltijdbox Green Chef deed onderzoek onder duizend Nederlanders naar foodshaming. Green Chef hierover in een persbericht: “Bijna één vier op elke tien Nederlanders (39 procent) hebben wel eens met foodshaming te maken. Ongevraagd worden door derden negatieve opmerkingen gemaakt over hun eetgedrag. Bijna een derde van de Nederlanders verzwijgt of verbloemt daarom zijn dieetwensen of eetvoorkeuren. Bijna één op de vijf Nederlanders zegt zelfs dat hij of zij soms sociale situaties vermijdt om te voorkomen gefoodshamed te worden. Ruim driekwart (78 procent) van de Nederlanders zit niet op commentaar op eetgewoonten te wachten, bij vrouwen ligt dit percentage op 86 procent. Ruim 30 procent van de ondervraagden geeft toe dat men zelf weleens opmerkingen maakt over andermans eetgewoonten.” Woordoord: persbericht Green Chef, dat in januari 2023 in enkele media verscheen.
Frietpatat – Eigentijds combinatiewoord van friet en patat. Voordat de geesten zich vanaf de jaren 1930 langzaam maar zeker scheidden in ‘frietland’ (onder de grote rivieren) en ‘patatland’ (daarboven) spraken Nederlanders van patates frites. Frietpatat is gemunt door snackinfluencer Eke Bosman alias Snackspert en gepopulariseerd mede dankzij diens columns in dagblad Het Parool. Bosman rekent hiermee af met de voortdurend oprispende discussie Zeg je friet of patat? Woordoord: citaat uit een interview met Bosman in het Algemeen Dagblad in januari 2023: “Zelf noemt hij de gesneden en gefrituurde aardappelstaafjes frietpatat. ‘Het is mijn eigen combinatiewoord. Officieel is het patates frites, dus het is beide. Er zijn volgers die het overnemen.’”
Frikpic – De dickpic stond in 2022 royaal in de belangstelling als synoniem voor piemelportret. In de weken voorafgaand aan Nationale Frikandellendag op zaterdag 4 februari bracht dit platform Frituurwereld op het idee om lezers om afbeeldingen te vragen van hun frikandelcreaties: frikandelfoto’s dus ofwel frikpics. Zowel professionals als hobbykoks werden opgeroepen frikpics te maken van hun eigen en/of favoriete frikandelgerechten. Het vakplatform ontving vele tientallen inzendingen. Woordoord: persbericht Frituurwereld, januari 2023. Naar aanleiding van het persbericht met de oproep van Frituurwereld schreven onder meer magazine Linda, Algemeen Dagblad en Metro over de frikpic.
Frizwambel – De frizwamdel is een plantaardige frikandelvariant, gemaakt van oesterzwammen die op koffiedik worden gekweekt. Het is een vinding van Friturum, een studiebedrijf van vijf studenten van Hogeschool Inholland in Delft, opleiding Food Commerce en Technology. De frizwamdel is geschikt voor bereiding in de frituur en de Airfryer. De term frizwamdel is gemunt door studente Femke van Kooten. Woordoord: Algemeen Dagblad, 12 januari 2023.
Froeber – Samentrekking van de woorden frituur en sloeber. Auteur Jonathan van het Reve nam het in de mond in het satirische programma De Avondshow van Arjen Lubach. In het algemeen vervult hij onder eigen naam de rol van een politiek volstrekt incorrect personage. Het mag dan ook geen verwondering wekken dat het woord ‘froebers’ ofwel ‘frituursloebers’ zijn personage is toegedicht. Het is Van het Reve’s duiding van het zogenaamde precariaat. Woordoord: De Avondshow van Arjen Lubach, VPRO-televisie, maart 2023.
Grachtengordelgarnalenkroket – De Amsterdamse patisserie-bakkerij Holtkamp staakte per 2023 met de verkoop van warme kroketten. “Hiermee komt een einde aan een tijdperk. Banketbakkers zijn de bakermat van de kroket: in Nederland zijn nu niet of nauwelijks meer bakkerijen te vinden die zelfgemaakte warme kroketten verkopen,” aldus vakblad Frituurwereld. Holtkamp deelde mee dat vanwege personeelsgebrek én de energielasten zijn beroemde kalfs- en garnalenkroket en andere frituursnacks alleen nog diepgevroren worden verkocht. “Holtkamps kroketten groeiden in de loop van de tijd uit tot een soort legendes. Zo schonk De Wereld Draait Door tien jaar geleden ongewoon royaal aandacht aan de finesses van de kalfscroquette, die sinds 1969 wordt gemaakt, en de mediagenieke grachtengordelgarnalenkroket, geïntroduceerd in 1979,” schrijft het vakblad naar aanleiding van dit nieuws. Woordoord: vakplatform Frituurwereld, januari 2023.
Havermelkelitie – Havermelkelite beleefde de eerste maanden van 2023 zijn doorbraak dankzij gebruik in onder meer NRC, De Volkskrant, Het Parool en het Dagblad van het Noorden. Het verwijst naar de avant-garde die dierlijke zuivel inruilt voor plantenmelk. Het woordenboek van populair taalgebruik van Ensie omschrijft: “Groep hoogopgeleide mannen en vrouwen die in de stad wonen en werken (neo-yuppen) die zorgen dat ze erg goed geïnformeerd zijn (bijvoorbeeld via podcasts), die verantwoord (biologisch) eten en drinken (koffie met havermelk), die graag yoga beoefenen en verder erg creatief zijn…” Woordoord: Royaal gebruikt in het eerste half jaar van 2023. Het Vlaamse dagblad De Standaard bezigde het woord reeds in 2019. Op Instagram bestaat het account @havermelkelite.
Knuffelmayonaise – Soms hebben merknamen de potentie uit te groeien tot een soortnaam. Vooraf is dit moeilijk te voorzien. Voorbeelden uit de foodsector zijn Maggi en Airfryer. Het woord ‘knuffelmayonaise’ komt uit de koker van Harry Waterloo en zijn frietfamilie, die in Groningen en omstreken al decennia bekend staat door Vlaamse frietkramen onder de naam De Belg. Knuffelmayonaise is echte mayonaise, die verrijkt is met de liefdeskruiden die De Belg eerder introduceerde. Woordoord: Dagblad van het Noorden, januari 2023. Het dagblad schrijft en passant over het bijbehorende frietlied Met liefdeskruiden en knuffelmayonaise?
Lughurt – Mogelijk gepatenteerde soortnaam, ontsproten aan de marketeers van het Italiaanse voedingsconcern Lu-ve. Lu-ve hoopt waarschijnlijk vurig op een Maggi-effect, een merknaam die synoniem wordt voor een type product. Lughurt is plantaardige zuivel. Het is yoghurt op basis van lupinebonen: lu(g)hurt dus. Overigens is ook de naam van het bedrijf een soortgelijke afkorting: Lu(pine) Ve(gan). Lughurt moeten we niet verwarren met de voornaam van een vader in golfkleding langs het hockeyveld. Woordoord: bespreking van lughurt in de rubriek Het nieuwe eten in De Volkskrant, 23 april 2023. Lughurt wordt overigens beloond met het rapportcijfer 8,5.
Paneermeelbordeel – Nederland telt ongeveer 6000 gespecialiseerde frituurbedrijven, losstaande snackkramen meegerekend, maar exclusief vis- en oliebollenfrituurders. De typisch Nederlandse frituurbedrijven worden doorgaans aangeduid als cafetaria (een term die 90 jaar geleden werd ingevoerd door horecaconcern Heck’s), snackbar en frituur/friture (vooral in Zuid-Nederland). In de loop van de jaren kregen frituurbedrijven de nodige geuzennamen, zoals “vetput” en “vetsmelterijen”. Volkskrant-columniste Sylvia Witteman voegde een nieuwe geuzennaam toe: paneermeelbordeel. In dit geval bedoelt ze hiermee een hoofdstedelijke vestiging van Febo, waar ze de kroket te duur vindt. Toeval of niet: in juli 2023 opende op de Amsterdamse Wallen een nieuwe ambachtelijke frituurzaak onder de eigennaam Frietbordeel. Woordoord: column in De Volkskrant, 8 februari 2023. In een reactie op deze groslijst laat Sylvia Witteman weten: “Ik herinner me dat ik ooit ook het woord “paneerprostitutie” gebruikt heb, eveneens voor kroketten en zo…”
Plakje troost – Vrij naar bakje troost ofwel koffie, is plakje troost de bijbehorende cake na een uitvaartplechtigheid. Strikt genomen dient Plakje Troost met hoofdletters te worden geschreven, omdat het een gedeponeerd handelsmerk is van uitvaartverzorger Monuta. Het plakje troost heeft echter alles in zich om van merknaam te transformeren naar soortnaam voor de uitvaartcake tijdens de nazit en condoleance in de familiekamer. Monuta schrijft er zelf over: “100-jarige Monuta lanceert nieuwe cake als gespreksstarter. Plakje Troost is onze eigen nieuwe cake. Speciaal voor ons gemaakt door gespecialiseerde cakebakkers van een familiebedrijf. Er zit een klein vleugje citroenmelisse in. Van oudsher is dat een kruid dat rust geeft in emotionele situaties.” Woordoord: uitingen en advertenties van Monuta, oktober 2023.
Racethee – Bijnaam van zakjesthee die maar 60 seconden hoeft te trekken in heet water. Het is een vinding van het Britse bedrijf PG Tips. Dat investeerde naar verluidt bijna 60 miljoen euro in de ontwikkeling. Voor het zetten van een goede kop thee, wordt doorgaans een trektijd aanbevolen van drie tot vijf minuten. Uit onderzoek zou blijken dat het geduld van 85 procent van de theedrinkers de één minuut niet overstijgt. Racethee zou dus voor hen een oplossing kunnen zijn. Woordoord: Foodlog.nl besteedt in september 2023 aandacht aan de nieuwe fast tea in een artikel met als kop Racethee voor ongeduldige drinkers.
Saladebarideologie – Eetwoord dat is vertaald naar gedachtengoed. Het is een mix van min of meer willekeurige ideologieën en (vaak) rechts-extreme opvattingen, die aanzet tot het uiten van extremistisch gedachtengoed online of zelfs tot zogenaamd saladebarterrorisme. Het Amerikaanse National Counterterrorism Center (NCTC) noemt ‘salad bar ideologie’ in een rapport dat in 2023 verscheen. Achtergrond: als bij een saladebar schept de saladebar-ideoloog de ingrediënten op zijn bord die in zijn kraam te pas komen, waardoor een curieuze maar explosieve gedachtenmix ontstaat. Woordoord: Sander Schimmelpenninck noemt ‘saladebarterrorisme’ in een column in De Volkskrant, oktober 2023.
Schaamhapje – In de betekenis: het voelen van schaamte om in gezelschap het laatste koekje, chocolaatje of snackie van een schaaltje te pakken. In sommige kringen figureert ‘schaamhapje’ in deze betekenis reeds langer. Heel algemeen is het gebruik echter niet. Blogster Jeske van Steen schreef najaar 2023: “Toen ik laatst mijn verjaardag vierde, leerde ik dat er een woord bestaat voor dit fenomeen: het schaamhapje. Ik denk dat het betekent dat we ons letterlijk schamen om het laatste hapje te pakken.” Ouder zijn vermeldingen van schaamhapje in een andere betekenis. Zo muntte de Vlaamse blogster Elise Descamps het schaamhapje vijf jaar geleden reeds. Het heeft daar echter de betekenis van guilty pleasure. Descamps schreef destijds over foodsharing: “Kleine kanttekening: dat doe ik het liefst met twee. Want zodra je met meer bent, merk je dat iedereen op de rem gaat staan en de schaamhapjes laat liggen.” Woordoord: Over het schaamhapje: de allerlaatste snack op de schaal op foodblog Favorflav.com, oktober 2023.
Spinazietoon – Manier van zacht en respectvol spreken zonder aanstoot te geven, alsof je iemand op gedempte toon duidelijk wil maken dat hij of zij spinazie tussen zijn tanden heeft. Citaat uit artikel waarin de spinazietoon aan bod komt: “Als ik iets lastigs of pijnlijks wil zeggen, gebruik ik bijvoorbeeld de spinazietoon. Die kun je vergelijken met hardop fluisteren op dezelfde manier als wanneer je iemand zou vertellen dat er spinazie tussen zijn tanden zit. Je buigt iets richting de persoon en zegt op een duidelijke maar zachte toon wat je wil zeggen. Je wilt dat de ander zich aangesproken voelt en niet aangevallen.” Woordoord: artikel met trainer, coach en auteur Iris Posthouwer in Algemeen Dagblad, november 2023.
Verpannekoekisering – Columnist Jean-Pierre Geelen duidt met deze term de opmars van commerciële verpozing en de bouw van restaurants in natuurgebieden. In het geval dat hij beschrijft gaat het om een oud recreatiebos bij Loenen. Geelen schrijft: “Ieder kan de verpannekoekisering van de natuur zelf vaststellen op blauwepaaltjesroutes die na 2,5 kilometer steevast eindigen bij een pannenkoekenhuis annex bezoekerscentrum.” Verpannekoekisering kende/kent ook andere betekenissen. Rond 2012 werd de term wel gebruikt om organisatiestructuren te duiden met minder hiërarchie, plattere organisaties die derhalve zijn of worden verpannekoekiseerd. In 1998 valt de term bovendien in PvdA-tijdschrift Lokaal Bestuur. De massale bouw van grote, eenvormige bedrijfshallen in ons land (“schoenendozen”) wordt er omschreven als “de verpannekoekisering van Nederland”. Woordoord: Jean-Pierre Geelen in De Volkskrant, najaar 2023.
Vreetketen – Synoniem voor de grootschalige en mondiaal opererende voedingsindustrie. Het woord vreetketen pronkt als kop boven een voorbespreking van de expositie Food for Thought. Met deze fotoserie brengt Kadir van Lohuizen verschillende kanten van de voedingsindustrie in beeld. Zijn project mondde bovendien uit in een boek en een televisieserie. Getoond worden onder meer een grootschalige Amerikaanse houderij van rundvee en een grote slachterij van varkens. Woordoord: De Volkskrant, 18 november 2023.
Vreugdebier – Plastic bekertjes met bier die tijdens voetbalwedstrijden in het betaald voetbal massaal richting het veld worden geworpen tijdens vreugdevolle momenten, vooral door supporters nadat hun club heeft gescoord. Het woord vreugdebier komt in zwang als voetbalbond KNVB een zero tolerance beleid afkondigt voor het gooien van bekers bier richting spelers in de stadions. Het betekent dat nadien tientallen wedstrijden in het betaald voetbal worden onderbroken na het gooien van vreugdebier op het veld. Woordoord: vrijwel alle Nederlandse nieuwsmedia nadat de KNVB het stringente beleid rond biergooien afkondigt, april 2023.
Zoutverminderaar – Partij die het zoutgehalte in voedsel omlaag schroeft vanwege het vermeend positieve effect op de gezondheid en de bloeddruk. Het woord valt in een artikel over de Britse schrijver en restaurateur Tim Hayward, die strijd tegen de ‘zoutvermindering’ in voedselproducten. Met name is Hayward verontwaardigd dat onder druk van supermarkt-inkopers het zoutgehalte in bijvoorbeeld bacon sterk is gereduceerd. Hierdoor is bacon volgens hem veranderd in “vreugdeloze plakjes nat varkensvlees”. Het miniseren van zout is langjarig beleid onder druk van de overheid. Het betreft zowel producenten als supermarkten, maar ook de restaurantwereld. Woordoord: artikel Voedselschrijver laaiend op zoutverminderaars op website Foodlog.nl, 29 augustus 2023. In juni 2018 reeds aangetroffen op het blog Eatlivetravel.nl.
Meer eetwoorden: Eetwoord van het Jaar 2022
Bijgaande foto: Shutterstock, Brent Hofacker.