Madonna behoort tot de wereldtop van de populaire muziek. In menig opzicht, zoals het aantal topsuccessen, steekt ze zelfs acts als de Beatles en Elvis Presley naar de kroon. In juli begint ze met een wereldtournee, die haar uiteindelijk ook in Amsterdam zal brengen. Daarom: Madonna als muziekmaker, bijna vier decennia nadat ze definitief doorbrak met een veelbesproken MTV-optreden.
Brutaal, breekbaar, grof en fragiel. Gewiekst, moedig, ondernemend en uitdagend. En: kinderlijk, lief, naïef, triest en hartelijk. Maar ook: strijdlustig, fanatiek, teer en zakelijk. Hoer, slet en androgyn. Zorgzaam. Moederlijk en liefdevol en egoïstisch. Hardwerkend, gedisciplineerd, genotzuchtig, schaamteloos en machtswellustig.
Het zijn allemaal kwalificaties die Madonna Louise Ciccone ten deel vielen, opgetekend in serieuze publicaties uit de mond van mensen die haar (menen te) kennen of uitputtend bestudeerden. Want de meest succesvolle popvrouw aller tijden maakte heel wat tongen los sinds ze op 16 augustus 1958 geboren werd in Bay City in de Amerikaanse staat Michigan.
Als nazaat van een familie die in de 1920’s vanuit Italië naar de USA toog, kreeg Madonna eind 1963 te maken met de dood van haar moeder. Nadat haar vader hertrouwde, stond haar jeugd mede in het teken van de strijd tegen haar stiefmoeder en de hunkering naar meer aandacht van vader Ciccone. Niet ondenkbaar is dat het gemis van haar natuurlijke moeder en een toegewijde vader haar ertoe aanzetten al op jonge leeftijd te willen choqueren. Ze wilde aandacht, was nog nauwelijks een puber toen haar tijdens shows op school bijval en afkeuring ten deel vielen vanwege haar pikante verschijning en schaamteloze optreden. Madonna wist destijds al de ogen op haar gericht vanwege haar uitdagende gedrag, of het nu ging om de kunst van vrouwelijke verleiding of onbehouwen mannelijk gedrag, zoals boeren en vloeken.
Slachtoffers en roem
Wie de verschillende biografische schetsen over Madonna doorneemt, kan maar tot één conclusie komen. Madonna Louise Ciccone wist het op erg jonge leeftijd zeker: ze zou en moest het maken. Ze wilde net zo groot worden als Marilyn Monroe, het sekssymbool waarmee ze vaak is vergeleken en die ze ook meer dan eens een voorbeeld noemde, net trouwens als Brigitte Bardot.
Madonna liet zich op de weg naar roem door niets en niemand een strobreed in de weg leggen. Met grote regelmaat liet ze muzikanten met wie ze werkte vallen, omdat ze nu eenmaal een deal kon maken waarbij zij werden buitengesloten. Ook haar eerste en zeer toegewijde manager schoof ze zonder blikken of blozen aan de kant, toen ze merkte dat deze niet de capaciteiten had om haar te brengen waar ze naartoe wilde: De Top.
Madonna, zo staat het geschreven, behaagde mensen die haar pad kruisten, maar deinsde er niet voor terug ze een volgend moment te dumpen, wat direct of indirect zelfs enkelen rond haar een zenuwinzinking bezorgde. Het is een houding die binnen de pop en entertainment niet uniek is. Zo maakten de Rolling Stones, om maar een extreem voorbeeld te noemen, ook heel wat slachtoffers gedurende hun lange loopbaan. Madonna had een doel voor ogen en ging er helemaal voor om dat te bereiken. Veel voorbijgangers uit haar verleden weten te vertellen dat Madonna zich al gedroeg als een verwaande ster, nog ver voordat ze daadwerkelijk carrière had gemaakt.
Dans en dieet
Maar Madonna was ook bereid keihard te werken om hogerop te komen. Ze heeft altijd moeilijk om kunnen gaan met mensen die niet dezelfde totale overgave als zij aan de dag legden. Eerst liet ze zich bijvoorbeeld tot bloedens toe afbeulen om te leren hoe ze een groot danseres werd. Madonna doorstond de harde leerschool van Christopher Flynn, die een dansschool had in Madonna’s toenmalige woonplaats Rochester. Flynn, later overleden aan aids, legde de zweep erover bij zijn pupillen en eiste onvoorwaardelijke discipline. Hij onderwierp de leerlingen aan uitputtende oefeningen, hij schreef hongerdiëten voor om te zorgen dat de lijn van zijn dansers perfect bleef.
Dansprofessor Flynn uit Michigan was ook degene die Madonna inwijdde in de geheimen van de homoscene in de naburige stad Detroit en in contact bracht met de man die haar uiteindelijk aanmoedigde om zich te vestigen in New York. De grote sterren worden immers niet ontdekt in Rochester, Detroit of Bay City, maar de kans om door te breken is ontegenzeggelijk groter in een stad als New York.
Madonna, die toen studeerde aan de universiteit van Ann Arbor in Michigan, volgde Flynns raad op. Ze trok in de zomer van 1978 naar The Big Apple. Een jaar eerder had ze gedurende de zomermaanden in New York al enige tijd dansles gehad bij de bekende leermeester Pearl Lang. De zware opoffering die de danstucht haar oplegde, zoals ettelijke kilometers per dag joggen, werd Madonna uiteindelijk teveel, zeker toen ze ging beseffen dat ze tekort kwam om in de dans de absolute top te kunnen halen. Kort nadat ze in New York was gaan wonen, zette Madonna een punt achter haar dansambitie. Ze liet haar lerares weten dat ze geen groot danseres meer wenste te worden. Met de woorden “Ik word rockster” nam Madonna eind 1978 afscheid van Pearl Lang.
CBGB’S en punk
In New York verdiende Madonna haar geld als serveerster bij fastfoodketens als Burger King, Baskin-Robbins en Dunkin’ Donuts. Ze verdiende een centje bij door te fungeren als (naakt)model voor schildercursussen en fotografen. ’s Avonds en ’s nachts begaf ze zich in de Newyorkse rockscene. Die werd op dat moment gedomineerd door new wave bands als The Ramones, Blondie en de Talking Heads, groepen die optraden in populaire punkclubs als CBGB’s. Madonna zette haar woorden dat ze rockster wilde worden al snel om in daden. Rond de jaarwisseling 1978/1979 zat ze in The Breakfast Club, een rockband die muziek maakte in de geest van destijds. In hun gelederen zat onder anderen de Nederlandse Angie Smit als bassiste.
Maar Madonna Louise Ciccone liet The Breakfast Club even voor wat hij was, toen ze in het voorjaar van 1979 een eerste kans kreeg om te ruiken aan de geur van internationaal hitsucces. In Parijs maakte ze korte tijd deel uit van de entourage rond Patrick Hernandez, de Franse zanger die miljoenen vergaarde met zijn wereldwijde hit ‘Born To Be Alive’. Het verblijf bij Hernandez liep uit op een teleurstelling. Madonna hield het na korte tijd voor gezien. Ze zou zich hebben geërgerd aan de besluiteloosheid van het Belgische management van Hernandez.
Spoorslags keerde ze terug naar New York om zich opnieuw te wijden aan The Breakfast Club. Haar voorbeelden waren de rockvrouwen die destijds furore maakten, zoals Chrissie Hynde van The Pretenders, Deborah Harry van Blondie en de wilde punkdiva Cherry Vanilla. Zo wilde zij ook zijn, en zo was ze ook min of meer tijdens de spaarzame optredens met haar band. Nadat ze zich even vol overgave stortte op drums, bracht Madonna inderdaad korte tijd door als slagwerker, maar begin 1980 had ze zich al ontwikkeld tot een blikvangende zangeres, een eyecatcher die af en toe ook nog het Farfisa-orgel in de groep bespeelde.
Andere bandavonturen
Hoewel The Breakfast Club dus zeker een paar optredens deed, bleven de muzikale aspiraties met haar mede-muzikanten, onder wie de broers Ed en Dan Gilroy, toch vooral beperkt tot de oefenruimte. Datzelfde gold evenzeer voor de twee formaties die in 1980 nog volgden: Madonna & The Sky en Emmy. In de laatstgenoemde band afficheerde ze zichzelf sterk als Chrissie Hynde, bijna als ware ze haar kloon. De muzikale avonturen hadden echter allemaal niet zo gek veel om het lijf: ze stegen niet uit boven het lot van de vele Newyorkse bands in de grauwe middenmoot.
De kleine Madonna (ze is 1 meter 62) bleef ondertussen wel zorgen dat ze de aandacht op zichzelf vestigde. De eerste die echt brood in haar zag, was de lesbische manager Camille Barbone. Barbone nam Madonna in maart 1981 onder contract. Het was een eerste stap. Hoewel Madonna in augustus onder Barbone’s hoede de Media Sound Studio van Woodstock-legendes John Roberts en Susan Planer inging om wat opnames te maken, was de samenwerking geen lang leven beschoren. Lady Madonna brak met Camille Barbone, omdat er naar haar smaak andermaal te weinig vaart werd gebracht in het ontwikkelen van haar loopbaan.
Dance en clip
Met het aanbreken van de 1980s veranderde het popmuzikale tij. Ten eerste begon MTV met zijn uitzendingen. De clipzender veranderde voorgoed en letterlijk het beeld van de lichte muziek. Muziek diende voortaan vergezeld te gaan van korte filmpjes, die niet zelden zelfs belangrijker leken dan wat de muzikanten met hun instrumenten te berde brachten. Beeld en popmuziek werden meer dan ooit een ondeelbare twee-eenheid. Bovendien verdween de rockmuziek meer en meer naar de achtergrond. Punk en new wave doken weer richting underground en maakten plaatsen voor dance, rap, hiphop en deejays.
Madonna omarmde de nieuwe ontwikkelingen gretig. Ze schreef in haar adressenboekje de namen bij van menige clubdeejay van bekende Newyorkse discotheken. Via zo’n bevriende deejay annex A&R-manager bemachtigde ze begin 1982 een contract voor twee singles bij Sire Records (van het voorschot kocht ze trouwens een Roland-synthesizer). Het begon nu allemaal een beetje te rollen. In oktober verscheen haar eerste single ‘Everybody’. Het leverde Madonna een eerste bescheiden succes op. Bij de promotie liet ze niets aan het toeval over. Zelfs ging ze flyeren om de single onder de aandacht te brengen. Als een van de eersten maakte ze ook gretig gebruik van de promotiekracht van de immens grote discotheken die waren geopend. Met haar demo leurde ze de deejays.
Sire Records was aanvankelijk daarentegen niet erg scheutig met PR. De maatschappij spendeerde een beperkt promotiebudget aan de single: zo trok de maatschappij het luttele bedrag van 1500 dollar uit om een clip bij ‘Everybody’ te laten maken. Madonna zag er hoogstpersoonlijk op toe dat deze video bij de juiste mensen in de dancewereld terechtkwam. Haar selfmarketing wierp vruchten af. De song werd opgepikt door menig discotheek en scoorde behoorlijk goed in gespecialiseerde dance-charts.
Megaster
Het was de opmaat naar een supersnelle sterrenstatus. Binnen twee jaar werd Madonna een megaster. De clip bij de tweede single ‘Burning Up’ (maart 1983) kwam een aantal keer voorbij op MTV. ‘Burning Up’ werd gevolgd door de Amerikaanse Top 5 hit ‘Lucky Star’, nadat ze eerst nog kleinere hitjes had gehad met ‘Holiday’ en ‘Borderline’. Maar dè Grote Doorbraak diende zich aan in september 1984, tijdens de eerste aflevering van de MTV Awards Show.
Madonna voelde feilloos aan dat dit haar grote kans was, dat ze nu in één klap al het visueel georiënteerde poppubliek aan zich kon binden. Ze doste zich voor de show uit in een sneeuwwitte bruidsjurk en rolde uitdagend, zonder spoor van schroom haar lingerie tonend, over het podium op de tonen van haar nieuwe song ‘Like A Virgin’. Na dit optreden was er geen ontkomen meer aan: Madonna was de nieuwe koningin van de popmuziek, zij was één van de heersers van het tijdperk dat de videoclip de hitwereld op zijn kop zette.
Nog geen zes jaar na de opzienbarende awardshow was Madonna zo beroemd, dat ze het zich zelfs kon permitteren bij MTV een boycot te forceren. De clipzender weigerde de expliciete video van ‘Justify My Love’ uit te zenden. De ophef die hiervan het gevolg was, zorgde er juist voor dat Madonna opnieuw menig verkooprecord boekte. Madonna werd hèt icoon van de volkomen visueel geworden popcultuur. Door een perfect gevoel voor muzikale, visuele en publicitaire timing én haar kwaliteiten als performer slaagde Madonna erin zich tot op de dag van vandaag aan de top te handhaven.
Seks en muziek
Madonna’s muziek is niet spectaculair vernieuwend of anderszins avant-gardistisch. Het is op en top pop wat ze maakt, dansbaar en altijd met uiterst herkenbare hooks. Het introthema van ‘Like A Virgin’ kan hiervoor spreekwoordelijk model kan staan. Hoewel Madonna zowel de eerste als de laatste jaren van haar loopbaan producers een vinger in de pap geeft (zoals William Orbit), is haar eigen invloed op de uiteindelijke producties altijd groot geweest.
Nee, ze is geen groot zangeres. Haar zang is vooral altijd duidelijk verstaanbaar, meestal hoog, en zonder veel variatie en uithalen. Maar wel beschikt ze over een feilloos gevoel voor pakkende muzikale thema’s. Menige muziekvriend uit het verleden roemt Madonna’s ingevingen voor bijvoorbeeld een broodnodig bruggetje om een song interessanter te maken. Deskundigen die zich over haar oeuvre bogen, menen te weten dat Madonna typisch vrouwelijke muzikale elementen inbrengt, zoals te horen zou zijn aan het F-majeur motief in de song ‘Live To Tell’.
De vraag is of deze keuzes bewust worden gemaakt. Madonna’s muziek staat namelijk niet op zichzelf, maar is ook dienstbaar aan de show, de clips en de dans en misschien zelfs wel aan haar als fenomeen. Voor veel vrouwen en vrouwelijke muzikanten is zij ontegenzeggelijk een enorm voorbeeld. Madonna liet zien hoe je als vrouw een zelfstandige loopbaan kunt opbouwen in de popmuziek, een wereld waarin tot de 1980s de mannen vrijwel alle lakens uitdeelden.
Over lakens gesproken: Madonna gaf er in veel uitingen blijk van best een lustobject te willen zijn, maar dan wel één die zelf de touwtjes in handen houdt, zelfs wanneer ze zich in het seksuele spel passief opstelt. Als Monroe het sekssymbool was van het machotijdperk, is Madonna dit van de hedendaagse, nog altijd in hoog tempo feminiserende wereld. Ze is eigenlijk gewoon het levende bewijs dat de rockpopwereld van seks, drugs en rock & roll geëmancipeerd is.
Madonna heeft zich vrij moeiteloos weten te handhaven: het is in belangrijke mate te danken aan een feilloos trendgevoel voor mode, beeld, muziek en kunst. Steeds weer weet ze tijdig de bakens te verzetten en mensen om zich heen te verzamelen die ertoe doen, mensen die haar muziek en performance bij de tijd weten te houden. Daarbij is zij ook nog een kiene zakenvrouw. Haar ondernemende geest wordt steevast geroemd door (ex)medewerkers. “Ze heeft een geweldig marketinginstinct,” wordt door menigeen bewonderend beweerd.
Het kon overigens niet kon overigens niet verhelpen, dat het met haar eigen uitgeverij Maverick (onlangs helemaal verkocht aan Warner Music) ruim tien jaar lang hangen en wurgen was. Maverick ontstond in april 1992: het bedrijf gaf Madonna totale zeggenschap over haar eigen loopbaan. De eerste en succesvolle publicatie was het openhartige, en vooral in de VS zeer omstreden, boek ‘Sex’. Maar na ‘Sex’ kreeg Maverick het moeilijk door een aantal geflopte films. Pas na enige tijd krabbelde het bedrijf weer op dankzij grote successen met Alanis Morissette en The Prodogy. Maar aan het einde van de negentiger jaren belandde Madonna’s firma opnieuw in de rode cijfers. Zelf bleef Madonna ondertussen Mega. Ze is het schoolvoorbeeld van de American Dream: een gewoon meisje dat een wereldster wordt. Ooit zei ze zelf heel kort en bondig: “Ik ging naar New York. Ik had een droom. Ik wilde een grote ster worden.”
Nog een popverhaal: Ana Popovic
Oorspronkelijk verscheen dit verhaal in muzikanten magazine Music Maker, editie september 2004. Voor dit artikel is geput uit verschillende bronnen, waaronder de biografie ‘Madonna’ van Andrew Morton, in ons land verschenen bij uitgeverij Elmar in Rijswijk. Foto: Shutterstock / Ovidiu Hrubaru.